„Przysłowia sóm móndrościóm narodów,“ twierdzi staro prowda i pewnie sie nie myli. Czym sóm ale przysłowia niejednolitego ludu zamiyszkujóncego południowy cypel Ślónska – Ziymie Cieszyńskóm, ostatni ksiynstwo Europy Środkowej? Statusu pełnowartościowego narodu sie Ślónzokóm nie dostowo (ni że by sie o niego bili), przeciwnie zostajóm przedmiotym waśni czesko-polskich i przeciónganio polsko-czeskigo o to, kiero stróna je uprawnióno przywłaszczyć se zasługe za ich godke i wszystko, co w ni sklecóno i naszkryfano. Przy tym je pomijany fakt, że chodzi o swojistóm, jakościowo określónóm kategorie – sfere tzw. gwary cieszyński, w kierej elementy obu jynzyków na tela wzajymnie spływajóm, że można śmiało mówić o samodzielnym gatunku, abo inaczyj - jynzyku. Geograficznie go mogymy wyznaczyć jako teryn leżóncy miyndzy granicznymi osiami Bogumin – Wielki Połóm a Zebrzydowice – Klimczok (nie rozchodzi sie o całe terytoryjum historycznego ksiynstwa). Jedynie peryferyjne położyni tego obszaru może być przyczynóm jego powiyrzchownego przebadanio czeskimi aj polskimi jynzykoznawcami. W inszym przypadku by go ciynżko mogli piyrsi z nich wkłodać do sfery morawskolaskich gwar, nieskorzi rzykomo spolonizowanych, a drudzy akcyntować staropolski charakter godki cieszyński jako dowód odwieki polskości tej ziymi. Człowiek obeznany z prowdziwym stanym rzeczy se jyny z szyderczym uśmiychym wyobrażo, jako by też te przysłowia klasyfikowoł F. L. Čelakovský a jak miły by był ich staropolski pokrój M. Rejowi. Tymu wiynkszość tutejszych badaczy lepij prezyntuje swoji zbiory i spostrzeżynia zawrzytymu kryngowi czytelników stela, z ufnościóm w parafraze „moji Ślónzocy mie rozumiejóm”. Małokiery mo na tela silnóm wole, aby do swoji kolekcyji dołónczoł notatki, bez kierych sie w nij niewtajymniczóny człowiek traci, bo by swojóm objyntościóm przewyższały sóm przedmiot komyntowanego materiału. Autor tych linijek sie tak samo zdecydowoł iść cestóm gynstości treści kosztym wiecznych komyntarzy i nastawił sie na swojich Ślónzoków, do kierych je tyn zbiór raczy przypómniyniym ich własnego (ślónskigo) zasobu frazeologicznego.

 

Los przysłów je nierozłóncznie zwiónzany z żywotami ludzi, kierzy nimi godajóm. Aj óne sie rodzóm w tajymniczych zaułkach, rosnóm i szyrzóm sie, aż na kóniec niepotrzebne umiyrajóm. Przedłużyć ich istniyni znaczy podzielić sie nimi z inszymi użytkownikami jynzyka.

 

W zbiorach przysłów znajdujymy czynsto też powiedzynia, porzekadła i prognostyki, bez dłuższego zastanawiania sie nad ich definicyjami. Sama leksykologia nimo jednoznacznych kryteryjów, kierymi by mogła niezawodnie odróżnić przysłowia od porzekadeł czy prognostyków. Przyjmiymy tymu stopniowe uporzóndkowani powiedzyni -> porzekadło -> przysłowi, według kierego powiedzyni (przypowieść) – jako najmniyjszo czónstka – obrazowo wyrażo rzeczywistość, kieróm konkretni uchwyco porzekadło – sytuacyjno sentencja – a łancuch zawiyro przysłowi jako bezkontekstowo wypowiedź z morałym, zaś prognostyk sie ograniczo do orzeczynio zwiónzku miyndzy symbolami a zjawiskami przyrodniczymi. Skoro majóm same przysłowia wartość wypowiedzi, zostajóm w tym zbiorku osamotnióne, a powiedzynia, porzekadła i prognostyki pojawióm sie w nastympnych.

 

Przysłowia ludowe – proverbia vulgaria – towarzyszóm człowieczyństwu od prapoczóntków. Znajdujymy ich w najstarszych ksiyngach religijnych (Wedy, Stary Testamynt) aj w literaturze pieknej (poczónwszy od antyki). Jako pomoc edukacyjno służóm średniowiekimu scholastykowi, jako ostrze ciyntymu satyrykowi oświecynia, jako bezcenny materiał ich zapolónym zbieraczóm. Należóm jednak do wszystkich, bo sóm wynikym zbiorowej twórczości, obrazujóncej kolektywne doświadczyni łónczónce generacje. Tak samo poniższe przysłowia formowoł świat naszych przodków, z kierymi ich używaniym nawiónzujymy downo utracónóm nić, czasami poważnóm, indzi żartobliwóm. Dostrzegómy w nich wpływy i konstrukcje polski, czeski (morawski), słowacki (te już rzadzij), ogólnie karpacki – spojidło z pół tysiónclecia starymi osadnikami wołoski kolonizacyji, przebijajóncej sie do nas łańcuchami gór z terynów dzisiejszej Ukrajiny aj Rumuniji, a ich analogije by my naszli też w inszych wschodniosłowiańskich i południowosłowiańskich jynzykach, co by tylko zdokumyntowało ich starodowność. Jednakże sóm tu też przysłowia autochtoniczne, miyjscowe, rodzónce sie w specyficznym środowisku odwiecznego skrzyżowania kultur, po swojsku zaprawiajónce i dopełniajónce przejynte móndrości okolicznych ludów. Aj z tego powodu mo ich samodzielno publikacyja syns, aczkolwiek nima na tym polu jedynym dorobkym.

 

Piyrszym zbiyraczym, kiery ślónskocieszyński przysłowia opublikowoł, był w 1885 r. Andrzej Cinciała, autor zbiorku „Przysłowia, przypowieści i ciekawe zwroty językowe ludu polskiego na Śląsku w Księstwie Cieszyńskim“. Jego ziynć Jan Bystroń podaje kupe przysłów w swoji pracy „O mowie polskiej w dorzeczu Stonawki i Łucyny w Księstwie Cieszyńskim“. W latach 30. miniónego wieku publikuje nastympne w „Kalendarzu Śląskim“ Karol Prymus, uzupełniany rówieśnikym Alojzym Bączkym. Starania wszystkich korónuje w 60. latach Józef Ondrusz publikacyjóm zebranych przysłów pod tytułym „Przysłowia i przymówiska ludowe ze Śląska Cieszyńskiego“. Niniejszy zbiór, dopełnióny o notowania Aleny Starej i własne zapisy przysłów nowszych, je wyjóntkowy przede wszystkim ze wzglyndu na tematyczne uporzóndkowani  do grup roboczo pomianowanych. Najciekawsze z aspektu paremiologicznego zostały umieszczóne na kóńcu.